Obsolescencia da desculpa

Unha tarde deste pasado inverno fun á Biblioteca Provincial facerlle unha visita a un amigo que alí botaba o tempo a estudar para opositar a funcionario do Estado. Unha visita de tantas, durante un dos seus descansos á beira da máquina de café. A el prestáballe (penso) a miña liña temática de ocorrencias absurdas, que canda a súa, de deporte e cinema sobre todo, lle ventilaba o caletre do fume da letra queimada dos temarios. Aquela vez pasou tamén por alí unha amiga súa, que levaba présa porque quedara en ir mirar un filme brasileiro que proxectaban na Deputación, creo. Era intrigante esta moza, no sentido de que a súa afección ó cinema que chaman independente, é dicir, eses filmes de dúas horas e vintecinco minutos nos que o máis entretido que sucede é que cae unha folla seca dun castiñeiro non cadraba coa súa ausencia de ínfulas intelectuais e de gusto por unha conversa medianamente «profunda». O meu amigo propúxome alegremente que a acompañara. Ela non se opuxo. Eu si, mediante o argumento estándar do demasiado traballo pendente (falso coma un peso sevillano: daquela xa contemplaba a miña retirada da narrativa longa en galego, se ben non definitiva coma todas as retiradas, firme aínda hoxe). Ningún dos dous deu mostra de crerme. O comedimento estílase tan pouco hoxe que os comprendín.

Eu rexeitara o convite por unha razón maior. O meu amigo permitírase falar pola súa amiga sen antes consultar con ela, que aceptara a idea non se sabía se por conformidade verdadeira ou por non me facer o desaire. Tería eu ocasión de volver vela e así llo expliquei, desculpándome polo que puidera parecer rudeza pola miña parte e non foran máis que a prudencia e o respecto máis básicos. (Aparte, a miña impresión era que a moza, nas poucas veces nas que nos viramos, era máis ben reticente á miña persoa.) Ela non me deixou rematar e restou decontado toda importancia ó sucedido. Nesta reacción percibín unha incomodidade intensa, case a indignación propia do ofendido. Como mínimo, noxo. Foi case coma se entendera que eu lle estaba a propoñer sexo oral ou algo. E todo o que eu lle ofrecera fora unha desculpa.

Non é o comedimento o único que non se leva. O propio feito de se desculpar semella ser para moita xente unha excentricidade; talvez porque adoita verse coma un sinal de debilidade, ou de capitulación, algo pesimamente visto na era dos manuais de superación persoal. Sospeito que á amiga do meu amigo pasei a caerlle aínda peor do que lle caía antes, por paradoxal que poida resultar. Por iso me estraña ver que alguén esixe unha desculpa, e máis en casos recentes coma o do Presidente de México ó Goberno de España a conto dos estragos da conquista de América. Non se queren as desculpas cando proceden e poden arranxar algo, mais si cando carecen de todo sentido e utilidade.

A extinción sería pouco para nós.

26 marzo, 201926 marzo, 2019 by Gerardo Vidal Deja un comentario

Unha coitelada soa non mata

En moitos filmes vese que alguén leva unha única coitelada, as máis das veces no bandullo, e cae morto ó momento. Quen teña levado unha nesa parte da súa anatomía saberá que o proceso é ben máis lento. Se diso acaba un morrendo, non será tanto pola gravidade da ferida coma pola desatención total ó ferido. É difícil matar alguén así, como o é matar moitas outras cousas. Pénsoo cada vez que me decato do viva que está esa especie de filosofía estoica en base á que demasiados interpretan as dificultades vitais.

No 2019, continúan de moda ideas coma que o cancro se cura botándolle azos, e que polo tanto o de reclamar un meirande investimento na investigación médica e na sanidade pública é algo que, como moito, «tamén está ben», quere dicirse que é secundario ou directamente irrelevante; ou que, se o que cobras (se é que cobras algo) non che alcanza para vivir, peito fóra, sorriso permanente e a perseveranza contra a grandísima argallada, non en forma de demanda do que che corresponde, por dereito ou sequera por humanidade, senón de dentes apertados, que mañá todo será mellor. A idea, pois a fin de contas é inevitable, é a de minimizar as propias necesidades, xuntando a ese estoicismo dubidoso un toque budista un pouco daquela maneira. Prescindir daquilo ó que non se debera ter que renunciar. É postura liberal esta, e porén percíbese en certos activismos que presumen de estar no outro extremo ideolóxico, nos que se anima ás persoas supostamente oprimidas a ficaren soas para así seren libres. Pretenden convencelas para cometeren un erro moi obvio co obxecto de acadar algo utópico.

Parafraseo, sen que valla de autobombo nin tal se pretenda, a unha personaxe miña (tomo a liberdade de mudar o xénero ó substantivo para indicar que é muller): ninguén é libre, nunca. Sempre existirá unha dependencia. E o de ir por libre non acabo de velo recomendable, como xa non o vían en A bola de cristal, lembrades?: «Sólo no puedo; con amigos, sí». Non hai lei que o prohíba, por descontado, mais é a derradeira alternativa. Andar só podendo andar acompañado é meterse polo río sen saber nadar cando se podería cruzar pola ponte.

19 marzo, 201919 marzo, 2019 by Gerardo Vidal Deja un comentario

Memorias mínimas dun funcionario

Un dos períodos máis estraños da miña existencia foi o meu tempo como funcionario do Estado. Malia a súa relativa brevidade, resultou ben instrutivo, se ben non do mellor dos xeitos.

O asunto xa era ridículo de partida: eu era un empregado, aparte de temporal, indesexado. Aceptara o choio por razón nada orixinal: era novo e non tiña máis ó que me aferrar. Eles non precisaban doutro movepapeis, como me advertira a miña intuición xa antes de chegar (que aínda sen ela era suposición doada, tamén hai que dicilo) e podería eu confirmar co paso dos días, e demostrábano non me prestando case a menor atención. Para Eles, os funcionarios de rango, había mobiliario moderno; eu sentaba nunha mesiña que debía datar dos oitenta, engadida ó grupo das principais do departamento coma un retallo calquera cosido nuns pantalóns a maneira de peto adicional. E, entre esta mesa e unha das principais, que albergaba un ordenador comunicado con Madrid do que eu debía ter conta, alí botaba eu sete horas diarias, dúas delas máis ou menos ocupado e as cinco restantes revolvendo nos caixóns e no arquivo á procura de algo co que ir pasando a mañá. A atención ó público quedaba en exclusiva para Eles, os de rango; «privilexio» que eu non lles envexaba en absoluto.

Tamén a organización funcional do traballo, lamento ter que dicilo, era peculiar alí. Basicamente, e sumado o persoal de todos os departamentos, había un funcionario que se mataba a traballar e daba proba dun coñecemento profundo do seu oficio, orbitando os demais ó seu redor cada vez que batían con calquera imprevisto ou dúbida. Non sei se era máis un oficinista de Kafka ou máis un Bartleby. O caso é que non lembro terlle visto facer nunca a pausa do café; a miña única idem era contra as once e media ou doce, e pode que a súa tamén, que sei eu. Os demais estaban presentes de forma apenas intermitente entre a fin da súa quenda na fiestra de atención ó cidadán e a última hora da xornada; imaxino que precisaban de bastante cafeína.

Un tempo estraño, abofé. Fóra da primeira e da última hora, cando se me reclamaba para enviar e reenviar documentación a Madrid, a sensación era a de invisibilidade, como queda dito, mais tamén a de excepcionalidade. Botaba a observar a aquela xente máis do que eu tería querido, e non me daban a impresión de saber que existía algo máis ca aquelas mesas, có coche no que volverían ás súas casas, có viño dos sábados ás nove na praza e cás vacacións na costa. Algunha, creo lembrar, tiña á beira do teclado un novelón supervendas. Máis nada.

Meu pai, ó saber que eu estivera traballando alí, tería un acto desa inxenuidade que, por paradoxal que pareza, se dá en quen só se preocupa por sobrevivir. O brutamontes iría (sen me dicir nada) preguntarlle a unha das funcionarias, á que seica coñecía un pouco, se había probabilidades de que eu puidera quedar alí para sempre. Cando o souben, moito tempo despois, tomoume unha risa vergoñenta. Con todo, recoñezo que verme de funcionario de rango tería certo sentido: sería un final absurdo para unha historia absurda.

Pensei nestas cousas estes días nos que tanto se oíu e leu a palabra «futuro». E é que se pode carecer de futuro malia ter o convencemento do contrario. Pódese ter garantido un futuro só «material».

11 marzo, 201911 marzo, 2019 by Gerardo Vidal Deja un comentario

Outra opinión triste, literaria e negra

Preguntaba onte Daniel Ugarte no Twitter a quen quixera responder a diferencia entre os xéneros literarios negro e policial. Contestou César Lorenzo Gil mellor do que puidera telo feito eu; veu dicir que no xénero negro non conta tanto saber quen foi o asasino coma todo o que rodea ó asasinato (o contexto social, quere dicirse), mentres que no policial ou detectivesco morre todo ou case todo interese se na páxina 5 se descubre que foi o mordomo cun abrecartas, entrando por unha trapela oculta debaixo da alfombra.

En síntese, así viría sendo. Moita xente non o ten tan claro, con todo. Hoxe a etiqueta «novela negra» é coma ás veces a de «tenreira galega» dos bistés envasados do supermercado: a tenreira pode ser galega de Baviera. Coa novela negra ocorre que a máis da que se publicita aquí con este nome adoita ser unha intriga policial con detective decadente pero riquiño en gabardina. Por tremendiño que poida soar, paréceme un caso moi notorio de publicidade enganosa. Despois hai tamén quen, de xeito máis honesto ou menos confundido, opta por falar de «negro ou policial» coma un único xénero. Volvemos ó andel do supermercado: «sardiña ou repolo» para identificar a mesma mercadoría.

Non deixo de achar enigmático o feito de que se teime en ofertar literatura policial baixo o nome de literatura negra. Se é evidente que é un policial, que mal habería en chamarlle así? Porque non podo crer que, se eu son consciente do erro, reseñistas con moitas máis lecturas no caletre cá min o ignoren. O que dá que pensar non é só iso, senón que se diría que a etiqueta «negra» tivera mellor reputación entre os lectores, malia que ó cabo lles vendan auga en botella de ron branco. É tamén preocupante o perigo de que un día os seus padais, a forza de costume, non noten xa a diferencia.

A pena de todo isto é o desperdicio, porque vexo o tempo presente, con tanta convulsión, incerteza, irracionalidade e ó tempo cuestionamento, moi acaído para o xénero negro. Non negro-policial nin pseudonegro realmente policial: negro chapapote. Comprendo, claro está, que tamén é tempo de medo, de mirar moi ben o que se fai, non vaia ser que a ousadía se acabe pagando coa perda. Comprendo moitas cousas, tantas coma me tocan o carallo.

4 marzo, 20194 marzo, 2019 by Gerardo Vidal Deja un comentario