A dinamita que non estoupa

Contarei dous sucedidos. Un vivino eu, hai anos. O outro, un amigo, recentemente.

Unha tarde, haberá como pouco dez anos, reparei no escaparate dunha tenda de roupa vaqueira daquela moi coñecida, na Avenida da Coruña. Anunciaban unha liquidación por peche do negocio, con descontos considerables. Entrei, a ver que podía atopar de proveito. Normalmente non o facía; sabía que os vaqueiros máis baratos alí non baixaban dos 60 ou 70 euros. As dependentas atenderon con máis ben pouca amabilidade as miñas preguntas por cousa de tallas e modelos. Con franca hostilidade, para ser preciso. Adiviñei o que estarían a pensar. Cada movemento seu, cada aceno facial dicíao claramente: «Vides agora, cando se vai todo ó carallo. Onde estabades metidos cando os prezos non eran populares?».

Ó meu amigo sorprendeuno unha chamada ó seu móbil un mediodía, na rúa, cando mercaba o pan. Fulano de Tal, dunha empresa da cidade. Na oficina de emprego pasáranlle os seus datos. Preguntoulle se seguía buscando emprego. O meu amigo dixo que si. Tivo que dicilo dúas veces porque o seu interlocutor non aparentaba escoitar o que se lle dicía. Fulano ofreceulle unha entrevista. O meu amigo díxolle que estaba na rúa sen nada con que anotar (facelo no propio teléfono non sería moi práctico) e propúxolle que lle enviara enderezo, persoa de contacto, etcétera por Whatsapp e el contestaríalle. «Non podo facer iso que me dis», dixo Fulano, moi lentamente, coa desconfianza a vibrar en cada palabra. Meu amigo, malia non dicilo, estrañouse: o Whatsapp é de uso xeneralizado fóra e dentro da empresa privada, e o Fulano chamaba desde un móbil, segundo o prefixo. Ía tratar de explicarse, mais foi interrompido novamente. Fulano aceptaba que el o telefonara en canto puidera. El quedou conforme e así llo dixo. Antes de colgar, quixo tranquilizar ó receoso empresario. Sabía como son estas cousas, o moito que aquí contan as primeiras impresións e o moito que penaliza cada erro posterior se aquelas foran malas a ollos de quen xulga. Díxolle a Fulano que lamentaba non poder tomar nota dos datos no momento, pero que facelo de memoria, nunha mañá onde tiña máis asuntos que atender e doadamente se podía esquecer, non sería profesional. O empresario receoso virou no empresario aínda máis receoso. Fíxolle repetir tres veces o que dixera. O meu amigo repetiu, paciente. «Mira, aquí o que non é nada profesional es ti», espetoulle, e recriminoulle con acritude a súa falta de interese. O meu amigo ficou tan perplexo perante aquel absurdo que, para cando quixo responder, o outro xa lle colgara. Botara boa parte da conversa a dubidar se non sería unha broma telefónica.

As dependentas (tal vez dona algunha delas) da extinta tenda de moda vaqueira semellaban ignorar que en Lugo as nóminas de 600 ou 700 euros limpos eran e son demasiado comúns. Lémbrame esta actitude á de certo representante da patronal no Twitter estes días pasados, reprochando ós traballadores que gasten os seus soldos de mileurista (con sorte) no AliExpress.

O empresario á outra banda da liña semellaba entender que a ocupación do tempo por parte dunha persoa desempregada consistiría en se enclaustrar sentado á beira do teléfono día e noite. Polo menos, se era el quen telefonaba.

Podemos rir da inxenuidade dos nenos, como tantos adultos levan séculos a facer. Eu prefíroa. A dos pequenos non fai mal; no peor dos casos, só llelo causa a eles mesmos. A dos grandes pode resultar dinamita da que non estoupa pero destrúe, ó se xuntar a ignorancia, que nada ten de malo se se deixa quietiña, co acceso a calquera forma de poder.

29 enero, 201830 enero, 2018 by Gerardo Vidal Deja un comentario

Unha existencia lunar

Case coincidiron estes días a noticia da morte do que fora batería de Judas Priest cunha das miñas viaxes máis ou menos longas por iso que xenerosamente podemos chamar estradas nacionais galegas. David Holland estaba a vivir nunha aldea da montaña fonsagradina. O tempo é quen de obrar estas metamorfoses. Nos anos oitenta, o fulano parecía case un figurante nunha das entregas de Mad Max (a orixinal australiana, vaia, non a «actualización» un tanto excesiva no estético). A última foto que del se coñece representa un deses xubilados recentes aínda indecisos cada mañá perante a disxuntiva de se afeccionaren a ametrallar a preguntas persoais ás camareiras dos bares ou de trataren de atopar o divertimento en ficar de pé a mirar como uns operarios reparan unha canle ou uns albaneis erguen un tabique.

E mentres, e como me resulta inevitable, eu miraba pasar piñeiros e eucaliptos, vilas pequenas e tristeiras na banda luguesa, algo meirandes e coquetas en territorio coruñés, e pensaba no pasado, porque non había moito presente no que pensar, falando as verdades. Estaba atravesando a Lúa, coma se dixéramos.

Houbo moitos forasteiros que se mudaron á Lúa. Un ex de Boney M viviu (non sei se vive, nin se sigue vivo) na Mariña luguesa, que tamén manda carallo co cambio. Outros, por aquí e polo resto de Galicia adiante, foron menos famosos. Contaba unha belga ou holandesa, non estou certo, que vivía nunha aldea deshabitada ata a chegada dela e doutros colonos ousados, que lle encantaba aquilo, pero que se algo botaba en falta no lugar (e semellaba captarse na frase sen necesidade de oíla que lle saía da alma) era unha sala de cine. Que se saiba, ela non compartía os motivos de Holland, que se vira en leas coa xustiza e padecera o descrédito social. O desta muller era pura evasión. E porén, que complicado é evadirse ata tal punto.

Mentres escribía Fisterrania, dubidei do itinerario seguido polos protagonistas. Non tiña a seguridade de que todos os lugares, en especial o que hoxe son aldeas silenciosas de non máis de vinte almas de vello, existiran no momento no que transcorre a historia. Incluínos sen pensalo moito, consciente do mínimo risco. Moi probablemente si que estaban alí xa, e antes, e máis do que fora cabal supoñer.

Sexa por non ter alternativa, coma o antigo roqueiro, ou por calquera motivo, ten algo de retador ás leis humanas, e non sei se tamén ás naturais, o feito de pretender levar unha vida longa e substancial alí onde, se se vai, é apenas para agardar pola morte. É incomprensible que de Galicia se promocione e valore máis o jolgorrio gastronómico e a festa masificada con orquestras charramangueiras, e non a oportunidade, para quen lle caian as chairas de Mongolia ó desmán, dunha existencia lunar.

23 enero, 201823 enero, 2018 by Gerardo Vidal Deja un comentario

O resentimento como arte

Contaba certo escritor en galego que un día se atopou con outro na rúa. Ó preguntarlle como era que había tanto que non publicaba obra nova, o segundo contestou, simplemente: «Quiteime». O escritor curioso amosouse agradecido pola sorpresa: pola discreción coa que o seu colega pechara a porta, sen estridencia, sen lamentación, sen dicirllo a ninguén. O escritor curioso reflexionou, resignado, que o público xa non quería os libros deles dous, senón os que asinaban futbolistas ou faranduleiros. Así que, cabe entender que pensaría sen transcribilo, carece de sentido a nosa presencia aquí, e tamén a expresión da nosa frustración ou do noso pesar.

Loar a quen nunca fala unha palabra máis alta ca outra ou a quen nunca di nada malo de ninguén é costume por aquí (sobre todo se ese alguén está morto ou fóra de circulación). Interprétase, entendo, coma evidencia de humildade. Acaso se supoña que a persoa que así procede sabe cal é o seu papel e cal o dos demais, confiando con certa candidez na aplicación natural da xustiza fóra das leis. É dicir: non digas ti o que, se é que levabas razón, outros dirán por ti andado o tempo.

Tal razoamento puidera valer noutra época, se cadra. En cambio, nunha sociedade que tenda á desmemoria e a unha precaución excesiva na reivindicación ou na crítica, por non incomodar ou xustamente por non amosar soberbia, vexo mesmo recomendable darse a valer, porque é moi probable que ninguén máis o vaia facer por un. Que se se tiñan valía ou valor ou bo xuízo, non sexan nunca recoñecidos.

Entre os xéneros literarios por explotar, de feito, cando xa todo se inventou, modificou e estalicou ata o límite da súa resistencia, vexo eu o do discurso resentido de despedida. Se xa non temos moito de que escribir, escribamos de por que xa non escribimos. Aquí habería material dabondo, de tantos como foron e están a ser os excluídos. Coido que era Cid Cabido quen sospeitaba que a mellor historia podía moi ben ser a sucesión de ideas dunha persoa calquera mentres camiñaba pola rúa. Aí queda iso.

E o escritor que se quitou? Seguiu sen variar a súa «bonhomía» aparente, polo menos ata hoxe e ata onde sei. Non quixo nin facer esa última contribución literaria. Deixareino xuíz único dos seus actos, mais tería gustado de saber o que ía pensando pola rúa no momento de bater co seu colega curioso.

15 enero, 201815 enero, 2018 by Gerardo Vidal Deja un comentario

Sexo e violencia

Recupero aquí un artigo publicado no seu día en Letraenobras.com, por aquel entón titulado S*** E V********. Non remata de perder a súa actualidade.

Unha das razóns polas que levo 10 anos sen entregar nada nunha editora ten que ver con certa sensación embarazosa que remata por embargarme cando escribo.

Contaba Stephen King, anos antes de dar ó prelo A Milla Verde, que as súas tentativas de crear algo non pertencente ó xénero terrorífico fracasaban sen remedio. Arrincaba, ía indo, e de súpeto, pumba, aparecía un zombi e ó carallo todo.

Vese que el, sequera en parte, acadou rachar aquel seu maleficio. Eu non. Son incapaz de rematar unha novela ou un relato sen que me salte o valado algunha escena de sexo ou violencia (física ou non) explícitos. Non me refiro a excesos nin a sensacionalismos; non gustei da Biblia filmada de Mel Gibson, nin dos malandros que tiran coa pistola ladeada estilo late Hollywood, nin entendo por que Mario Casas é (disque) o Marlon Brando mesetario… Non. Falo de sexo e violencia coma algo cotián, apenas perceptible en moitos casos. Coma o que son: algo fortemente arraigado no xénero humano.

E claro, en vista do que se publica aquí hoxe en día (do máis visible, polo menos), decontado me pregunto: Como cona entrego eu isto a un editor? Xa non digo nada de mandalo a un premio literario. Diso xa vos falei.

E é que antes, ata os anos 90 e sobre todo nesa década, aínda era posible atopar no que se viña publicando aquí algo de realismo neste sentido. En cambio, hoxe sería complicado que a Manuel Seixas lle premiaran en ningures a A velocidade do frío, ou que Cid Cabido dera colocado algo da súa narrativa cortante daquela época (da que logo renegou, paréceme), ou Aníbal Malvar os seus polares á galaica.

Tal maneira de entender isto das letras, daquela maioritaria ou como mínimo destacada, pasou a ser, dun xeito non de todo comprensible, claramente marxinal. Un pouco coma o boxeo televisado, este resucitado gracias á TDT. Diríase que aquí e hoxe, a única expresión autorizada do sexo é a que se faga desde a corrección política (inclusive unha postura marcadamente feminista) e a da violencia, a que a amose como algo netamente criticable.

Tampouco podemos dicir que as expresións de sexo ou violencia (física ou non) exentas destas limitacións se comprendan. Lembro algunhas cousas que se dixeron xa no seu día sobre A balada do nudista caviloso. Daquela deume a impresión de que se interpretaba todo acto sexual ou violento (principalmente físico) explícito nunha narración coma algo desmesurado, fóra de lugar. Foi cando comecei a comprender que, desta finca, eu non era inquilino sequera dun metro cadrado. É unha das razóns do meu silencio editorial desde entón.

A impresión segue presente. Existe unha contradición moi obvia na ficción que toca un tema moi popular aquí, como é o da guerra civil española. Este tipo de obras adoitan centrarse no tema sentimental e na denuncia política. Sen embargo, e estrañamente, carecen de verdadeira crueza ou truculencia. Nesta omisión, ignórase un aspecto elemental dos conflitos armados: os impulsos que dan orixe ós actos habituais neles, e os propios actos adoitan representarse sen moita profundidade: mencionados, máis ca narrados. Pregúntome que concepto hai por aquí do que é unha guerra.

Coidar gratuíta toda expresión de sexo ou violencia (física ou non) baleira da connotación moral que semella ser a desexada é un simplismo coma un Boeing 747. Tal opinión revela un concepto máis ben fundamentalista e desde logo incompleto do que son ser e civilización humanas. Ou que, por equilibrio mental, non convén ver producións de Dreamworks máis de tres veces.

8 enero, 201829 enero, 2018 by Gerardo Vidal Deja un comentario

Os ceos azuis de Tom Waits

A última ocorrencia nese avespeiro chamado redes sociais por parte dun youtuber ou algo polo estilo seica foi facer burla dunha desgracia allea. Nada novo niso, de non ser porque esa desgracia ten unha gravidade especial: a depresión.

O feito en si non é sorprendente. Algo moi común hoxe é tomalo todo, ben á lixeira, ben á tremenda. E son moi libres de pensar así, por suposto. Mais é unha putada a morte do termo medio, como morrían as bolboretas monarca nun relatiño de Sam Shepard, esmagadas contra o seu parabrisas conforme corría pola estrada; era a época do ano na que lles tocaba morrer, por mor do ciclo biolóxico, segundo el cando menos. Direi máis: se se toman as cousas á lixeira, é común incluso que sexan asuntos nimios no significado orixinal da palabra: vastos, complexos.

Desta tocoulle, nada máis e nada menos, á depresión. Se o burlador a toma tan a chacota como disque o fixo, debe supoñerse que nunca a padeceu. Seguramente o ignore, pero pode dar gracias por atopar, sequera, interese en algo na vida, por moito que, como sucede con case todo youtuber, sexa unha babecada sen encanto. Sei de persoas deprimidas que acabaron pendurando do teito polo pescozo. Nin ese aspirante a celebridade de baixo orzamento, nin se cadra moitos máis, se decatarán da profundidade certa dese abismo que máis dun cantante bluseiro ou folqui definiu coa proximidade xusta para non facer caer nel ó seu público ou, se xa estaban aló abaixo, para facelos sentir un algo confortados por demostrar coñecemento da sensación. Nunhas gravacións da súa época inicial de intento de crooner, Tom Waits, penso que versionando, pedía ós ceos azuis unha razón para se erguer da cama. Cursi, é verdade, e porén certeiro.

Non vería imprudente esa burla se a achara fundamentada en certa idea do seu obxecto e nunha intención absolutamente saudable de minimizar a traxedia mediante a comicidade (esta, a ben feita, é ante todo tráxica). Agora, para rir da guerra, cómpre saber o que doe a metralla na carne.

3 enero, 20181 febrero, 2018 by Gerardo Vidal Deja un comentario